Kerst met Karpie

Over een paar dagen is het zover. Zoals elk jaar, zullen de karperkraampjes als paddenstoelen uit de grond schieten. Op vele straathoeken en pleinen strijken de verkopers weer neer. Een paar grote plastic kuipen, een slang gekoppeld aan een kraan voor benodigd fris water, een toonbank met snijplank en een flink arsenaal scherpe messen, en klaar ben je. O wacht, het belangrijkste, onmisbare onderdeel van het instrumentarium vergat ik nog: een eind hout of een flinke hamer.

Als je als karper uit het kuit gekomen bent, zoals Karpie hier, en jezelf dan terugvindt op een Praagse kerstmarkt, weet je meteen dat je laatste week begonnen is. Het is slechts een kwestie van tijd voordat je buiten westen wordt geslagen en onthoofd. Ofwel na nog enkele dagen bij iemand thuis in de badkuip te hebben gezwommen, ofwel direct bij de aankoop. De jaarlijks terugkerende massaslachting staat voor de deur.
Elk jaar weer vind ik het fascinerend en afschuwelijk tegelijk. De geur van vis en bloed. De aanblik van de in een rijtje uitgestalde koppen, waar je soep van kunt koken. Mensen die geduldig en onaangedaan op hun beurt staan te wachten. En dan nog het slachtritueel zelf. Elk jaar moet ik daar toch weer naar kijken. Kijken naar de karperslacht is net zoiets als kiespijn waar je steeds even aan moet voelen. Het is naar, maar je kunt niet anders.

Doekje

De visboer haalt de verkozen karper, voornoemde Karpie, op met een netje en deponeert hem op de weegschaal. Als het formaat de goedkeuring van de klant kan wegdragen kiest hij: Slacht ik zelf, of laat ik dat aan de visboer over. In het laatste geval verhuist Karpie van de weegschaal naar de snijplank. Dat gaat niet zonder slag of stoot want een karper is een flinke vis en laat niet zomaar met zich sollen, en hij voelde al aan zijn water dat dit niet goed gaat aflopen. Dan bedekt de visboer als een beul met gevoel, Karpies ogen met een doekje, aait hem over zijn rug, ja teder bijna, totdat hij rustig geworden is. En dan net als Karpie daar helemaal niet meer op rekent, laat de visboer genadeloos het eind massief hout op de kop van de vis neerdalen. Dat is meer dan Karpie hebben kan en bewusteloos blijft hij liggen. Dan gaat het snel. Hij wordt onthoofd, rats rats van ingewanden ontdaan en panklaar gaat hij de tas in. Zo gaat dat, de massaslachting van de karpers, die laatste week voor kerst.

"Van het katholicisme is bij de gemiddelde Tsjech weinig over, laat staan dat er serieus gevast wordt, maar de karper op kerstavond is gebleven."

Geen vlees maar vis

Het is een typisch Centraal-Europese traditie om karper te eten op kerstavond, onder andere ook in Polen, Slowakije en Oostenrijk. Dat komt doordat van oudsher grote delen van Centraal-Europa Rooms Katholiek zijn (geweest). Kerstavond is in die traditie de laatste avond van vasten voor de kerst, en dan eet je dus geen vlees maar vis tijdens de maaltijd voordat je naar de kerstmis. Karper was dan de meest logische keuze omdat het door heel Europa in de rivieren voorhanden was, en groot genoeg om een hele familie van eten te voorzien. Van het katholicisme is bij de gemiddelde Tsjech weinig over, laat staan dat er serieus gevast wordt, maar de karper op kerstavond is gebleven. Hij wordt traditioneel gebakken en geserveerd met aardappelsalade. Ik heb een keer karper geprobeerd, maar ik vond het een afknapper. Gewend als ik was aan zeevis, vond ik karper niet meevallen, en naar modder smaken.

Kindje Jezus

Op kerstavond, als de familie zich tegoed doet aan Karpie, gaat halverwege de maaltijd de bel, en dan weten de kinderen dat de cadeautjes zijn gebracht en onder de kerstboom uitgestald. En niet door de kerstman, die komt er in Tsjechië niet in namelijk. Nee, het kindje Jezus heeft de cadeautjes gebracht, dat geloven zij. En dat heeft als droevig gevolg dat veel kinderen op een dag zeggen: “Ik ben nu zeven dus nu geloof ik niet meer in Jezus.” De traditionele kerstnachtmis laten de meeste Tsjechen dan ook maar zitten.

P.S.

Zoals in de video is te zien, leidt de thuis-slacht ook tot allerlei verhalen. De smaak zou beter zijn, maar niet iedereen kan zichzelf ertoe zetten om Karpie ook daadwerkelijk dood te knuppelen. Het is een urban legend, dat op kerstmorgen de rivier vol zit met karpers die daar zijn losgelaten. In de film Pelíšky (1999, speelt zich af in 1967), waar dit fragment uit komt, dagen twee broers elkaar uit zo lang mogelijk kopje onder te gaan in de badkuip… Als hij zijn hoofd uit het water trekt, roept hij verbaasd: ‘Maar wat hebben we dan als kerstdiner gegeten?

Verhalen uit het werkveld

Leendert Wolters woont samen met zijn vrouw Nelleke en kinderen Jesse en Chaja in Tsjechië. Sinds 2015 vormen zij met een groep jonge christenen een nieuwe gemeenschap, Network Praha, waarmee zij ook kerkdiensten houden.

Lees meer over het werk van familie Wolters en hun drijfveer.